Protestantse Kerk neemt afstand van Jodenhaat Luther

Nederlandse protestanten nemen voor het eerst officieel afstand van de anti-Joodse tirades van hun geestelijke grootvader, Maarten Luther. Wat de Duitse reformator heeft gezegd over Joden 'kan absoluut niet', stelt de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) in een verklaring die vandaag wordt voorgelezen tijdens een studiedag in Utrecht.Luther was in de Europese geschiedenis lang niet de enige Jodenhater, maar in het eeuwenlange antisemitisme heeft hij wat betreft de PKN wel een 'akelige rol gespeeld'.De kerk reageert daarmee op een oproep die Joodse prominenten afgelopen zomer in Trouw deden. De herdenking van 500 jaar Reformatie, die volgend jaar plaatsvindt, mocht van hen niet voorbijgaan zonder het nadrukkelijk afkeuren van Luthers schaduwzijde.Luther trok tegen het einde van zijn leven flink tegen Joden van leer. Steek hun synagogen in brand, schreef hij in het boekje 'Over de Joden en hun leugens' (1543). Pak Joden op, neem ze hun waardevolle bezittingen af en stuur ze naar werkkampen. Protestantse kerken hebben die teksten vervolgens gebruikt om discriminatie en geweld tegen Joden te legitimeren. Daarmee droegen ze volgens historici bij aan het klimaat waarin de Holocaust kon ontstaan.PKN staat met Luther in 'traditie met zwarte bladzijden'Onze kerk bestond in die roerige tijd nog niet, benadrukt de PKN in de verklaring. "In deze kerk wordt de band met Luther niet door iedereen op dezelfde manier gevoeld." De PKN kwam in 2004 voort uit een aantal fusies. Maar: "Als voortzetting van de Lutherse Kerk weet Protestantse Kerk zich deel van een lutherse geschiedenis die zijn zwarte bladzijden kent." Ze moet zich naar eigen zeggen steeds opnieuw 'reformeren'.Joodse prominenten zijn tevreden met de verklaring. De orthodoxe rabbijn Raphael Evers spreekt van een 'duidelijke zelf-kritische analyse'. Guy Muller van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) vindt het 'goede stap'.En toch, zeggen beiden, is de PKN nog niet klaar. "Ze moet ervoor blijven zorgen dat Luthers antisemitisme geen plaats krijgt in de kerk", vindt Muller. Evers hoopt dat de kerk vanaf nu vaker laat weten dat ze de tirades afkeurt. "Dat moet je blijven doen", meent hij. "Die teksten van Luther blijven immers bestaan."

'Wij weten ons deel van een lutherse geschiedenis die zijn zwarte bladzijden kent'

In februari gingen de prominenten al met de PKN in gesprek over het onderwerp. Dat gebeurde in een harmonieuze sfeer, zegt de liberale rabbijn Menno ten Brink. "Het is wel duidelijk dat PKN een paar eeuwen verder is."Nu een verklaring, volgend jaar herdenkenOf de PKN volgend jaar tijdens de Reformatieherdenking ook aandacht besteedt aan Luthers tirades is nog niet duidelijk. Dat ze deze verklaring nu al uitspreekt en hem geen onderdeel maakt van de herdenking, is niet omdat er tijdens de herdenking alleen aandacht moet zijn voor de vrolijke kanten van de Reformatie, zegt Eeuwout van der Linden van de PKN."Dit vormt de opmaat naar de herdenking. Het is zeker niet: zand erover en klaar. We besteden er nu in alle rust voldoende aandacht aan. We willen niets onder tafel moffelen."